M. Altunöz/ Özel Haber
Tarihe bir Yolculuk ve Zorlu Mücadele
Laponlar/ Samer Halkı
İskandinavya(GHA)
Kuzey Avrupa’nın zengin bir mirasına sahip olan Laponlar veya Samerler, binlerce yıllık tarihleri boyunca İskandinav ülkeleri olan Norveç, İsveç, Finlandiya ve Rusya’nın kuzey bölgelerinde yaşayan yerli bir halktır. Kendilerine özgü kültürleri, dilleri ve yaşam tarzlarıyla tanınırlar.
1300’lere Doğru: Topraklarını Paylaşma Mücadelesi
Samerler, 1300’lere kadar sınırsız bir şekilde yaşadılar. Başlıca gelir kaynakları, ren geyikleri ve kuzey kutbuna özgü diğer hayvanlardan elde ettikleri kürkler ile tatlı su balıklarıydı. Ancak, 1300’lü yıllardan sonra İsveçlilerin, Norveçlilerin, Finlilerin ve Rusların işgali altına girdiler. 1323’te Rusya ile İsveç arasında yapılan Nöteborg Antlaşması sınırları belirledi, ancak uzun süreli çatışmalar devam etti. İsveç’in Finlandiya’yı Ruslara bıraktığı Fredrikshamn Antlaşması (1809) ve sonrasında diğer ülkeler arasında yapılan antlaşmalarla Lapon ülkesi daha da bölündü.
Baskı ve Zorunlu Göçler: Tarihi Acılar
Laponların toprakları, 1900’lü yıllara kadar giderek daraldı. Kuzeydeki maden ocakları ve barajlar, Sami topraklarının azalmasına ve ren geyikçiliği gibi geleneksel geçim kaynaklarının tehdit altına girmesine neden oldu. Bu süreçte, Laponlar topraklarından zorla uzaklaştırıldılar ve şehirlere yerleştirildiler. Özellikle kolonizasyon dönemlerinde, Laponlar topraklarına ve kaynaklarına el kondu ve kültürel baskılarla karşılaştılar. Bunun sonucunda, Laponlar tarih boyunca çeşitli baskılara ve katliamlara maruz kaldılar. Önemli olaylar arasında Kautokeino Katliamı (1852), Anders Fjellner’in Katliamı (1784) ve Piteå Katliamı (1822) bulunmaktadır.
Samer Kültürünün Köşe Taşları: Geyik Yetiştiriciliği
Geleneksel olarak, Samerler avcılık, balıkçılık, hayvancılık ve göçebe tarım gibi faaliyetlerle geçimlerini sağlamışlardır. Ancak, günümüzde birçok Sami, modern ekonomiye adapte olmuş ve şehirlerdeki çeşitli işlerde çalışmaktadır.Samerler, geleneksel olarak avcılık, balıkçılık, hayvancılık ve göçebe tarım gibi faaliyetlerle geçimlerini sağlamışlardır. Bu faaliyetler arasında özellikle geyik yetiştiriciliği önemli bir yer tutar. Geyikler, Samer kültüründe hem besin kaynağı hem de ekonomik bir değer olarak önemlidir. Samerler, geyiklerden elde ettikleri eti tüketirler ve geyik derisini kıyafet yapımında kullanırlar. Ayrıca geyiklerin sütü de önemli bir besin kaynağıdır.
Geyik yetiştiriciliği, Samer topluluğunun göçebe yaşam tarzına uygun bir faaliyettir. Geyikler, Samerlerin yaşadığı geniş ve çeşitli coğrafyalarda kolaylıkla beslenebilirler ve göçebe yaşam tarzına uygun olarak sürüler halinde hareket edebilirler. Bu, Samerlerin çevreyi koruma ve sürdürülebilir bir yaşam tarzı benimseme konusundaki geleneksel bilgileriyle de uyumludur.Günümüzde, modernizasyon ve endüstrileşme süreciyle birlikte geleneksel geyik yetiştiriciliği azalmış olsa da, birçok Sami topluluğu hala geyik yetiştiriciliğiyle uğraşmaktadır. Ayrıca, turizm ve kültürel etkinlikler aracılığıyla geyik yetiştiriciliği, Samer kültürünün tanıtımında ve ekonomik kalkınmada önemli bir rol oynamaktadır.
Ana Dillerini yaşatıyorlar
Samer dili, Samerlerin (Laponlar) geleneksel olarak kullandığı ve Kuzey Avrupa’nın kuzey bölgelerinde, özellikle Norveç, İsveç, Finlandiya ve Rusya’da konuşulan bir dil veya dil ailesidir. Bu diller, genellikle Kuzey Sami, Lule Sami, Güney Sami ve Kemi Sami gibi çeşitli lehçeler ve alt gruplar içerir. Samer dilleri, bu topluluğun kültürel kimliğinin önemli bir parçasını oluşturur. Samer dili eğitimi için çeşitli okullar bulunmaktadır. Özellikle İskandinav ülkelerinde, yerel yönetimler tarafından desteklenen Sami okulları veya geleneksel okullar, Samer dilinin ve kültürünün korunması ve aktarılması amacıyla önemli bir rol oynamaktadır. Bu okullar, öğrencilere Samer dilini öğretmek ve onların kültürel miraslarını yaşatmalarını sağlamak için kurulmuştur. Samer dili öğrenimi genellikle Samer topluluğunun kendi içinde veya Sami okullarında gerçekleşir. Ancak, son yıllarda, Samer dili eğitimi, genel eğitim sistemi içinde de daha fazla yer almaya başlamıştır. Özellikle İskandinav ülkelerinde, Samer dili ve kültürü, ulusal eğitim müfredatlarında yer almakta ve öğrencilere seçmeli veya zorunlu dersler olarak sunulmaktadır. Bu sayede, Samer gençlerinin ana dillerini öğrenmeleri ve kültürel miraslarını korumaları desteklenmektedir. Samer dili ve kültürü, toplumların çeşitliliğini ve zenginliğini korumak için önemli bir rol oynamaktadır. Bu nedenle, Samer dili eğitimi ve korunması, toplumların kültürel çeşitliliğini ve kimliklerini korumak için önemli bir adımdır.
Laponların Milli Günü: Tarihi Bir Anma
İsveç’te en eski halk olan Laponlar veya Samerler için 6 Şubat, milli gün olarak ilan edilmiştir. Uzun yıllar boyunca gördükleri baskı ve inkar politikaları nedeniyle, İsveç hükümeti 1998’de Avrupa Birliği’nin baskısıyla Lapon halkından özür dilemiştir.
Bu tarih boyunca yaşanan acılar ve mücadeleler, Samerlerin direncini ve kültürel kimliğini güçlendirmiştir. Bugün, Samerler hala kültürlerini koruma ve haklarını savunma mücadelesi vermektedirler.
GHA
