1- Pir Sultan Abdal kimdir?
Alevi Bektaşi edebiyatının 7 büyük şairinden biri olan Pir Sultan, halk kültürümüzün ve ulusal kültürümüzün en önemli değerlerimizden biridir. Asıl adı Haydar’dır. Sivas’ın Banaz Köyü’nde doğmuştur. 1500’lü yıllarda yaşamış bir Bektaşi ocağı Piridir.
2- Pir Sultan hangi dönemde yaşamış ve yaşadığı dönemin özellikleri nedir?
Pir Sultan 16. yy.da yaşamıştır. Yani 1500’lü yıllarda. 1500’lü yıllar Osmanlı’nın şatafatlı ihtirasının ve zulmünün dorukta olduğu zamanlardır. Savaşlarda lüks içinde saltanat sürülürken halk sefalet içinde yaşamaktadır. Osmanlı’nın ağır vergi yükü altında inlemektedir. Vergi yükü beraberinde zulümü de getirmektedir. Halk açlığa da zulme de daha fazla dayanamaz ve vergi adı altındaki soygun ve talanı reddeder.
İsyan ve ayaklanmalar başlar. Osmanlı’nın çok güçlü olduğu bir dönemde başlayan bu ayaklanmalar Osmanlı’yı sarsmaya başlar. Ayaklanmaları bastırmak için kıyıma girişir. Yavuz’dan sonra tahta geçen Kanuni de Alevi halkı katletmeye devam etmiştir. Osmanlı sadece Aleviler’i değil tüm halkı kılıçtan geçirir. Osmanlı’nın bu zulmüne karşın halkın ayaklanması tarihte Celali İsyanları olarak da geçer.
3- Hızır Paşa, Pir Sultan’ı neden ve nasıl tutuklamıştır?
Sivas Valisi Hızır Paşa, Şah’ın adının yasaklandığı “Şah” diyenlerin dillerinin kesilip öldürülecekle- rini söyleyen bir fetva yayınlatır. Pir Sultan bu fetvaya gittiği her yerde karşı çıkar.
Nereye gitse Şah’ı över. Bunun için ölümü göze aldığını duyurur. “Şah” bir kurtuluş umudu, zulümden kurtulacaklarına dair inancın ifadesi- dir. Pir Sultan bu inancı yayar halk arasında. Ve muhbirler Pir Sultan’ın bu sözlerini deyişlerini Hızır Paşa’ya ihbar ederler. Hızır Paşa da askerlerini gönderip Pir Sultan’ı Sivas’a getirip Toprakkale’ye hapsettirir.
4- Hızır Paşa Kimdir?
Hızır, köyündeki insanların ve yasanın bozulması nedeniyle Banaz’a gelip Pir Sultan’dan feyz alan onun öğrencisi olan bir köylüdür. Hızır’ın Pir Sultan’a hizmeti ve müritliği 7 yıl sürer. 7 yıl sonra Pir Sultan’dan himmet ister. “Pirim bana himmet edin, ruhsat verin, büyük adam olayım” der.
Pir Sultan ona “Ben sana ruhsatı da himmeti de veririm ama sen gidip de büyük adam olunca, vezir, paşa olunca gelip beni asarsın” der. Böyle der ama yine de izin verir Hızır’a Pir Sultan. Hızır İstanbul’a saraya gider ilerler paşa olur ve Sivas valiliğine gönderilir. Vali olunca tüm inancını unutup yoksulları ezmeye, onlara zulmetmeye başlar. Hak gözetmez, namus bilmez bir vali olur.
5- Pir Sultan’ı tutuklayan Hızır Paşa daha sonra serbest bırakmak için hangi şartı getirir, Pir Sultan onun bu koşuluna ne cevap verir?
Hızır Paşa eski pirini tutuklattığına pişman olur. Çünkü hem eski piridir hem de çevrede sevilen sayılan, saygı duyulandır Pir Sultan. Bu nedenle Pir Sultan’ı hapisten çıkartıp ona bir öneride bulunur. Önerisi şudur;
“Pirim içinde “Şah” sözü geçmeyen üç …. söyle seni bağışlayacağım” Hızır Paşa’nın şartı budur. Hızır Paşa’nın şartına Pir Sultan sazını alıp şu dizelerle cevap verir.
“Hızır Paşa beni berder etmeden Açılın kapılar Şah’a gidelim Siyaset günleri gelip çatmadan Açılın kapılar Şah’a gidelim”
6- Pir Sultan Nasıl Ölmüştür?
Hızır Paşa’nın şartına içinde hep şah geçen deyişlerle cevap verir Pir Sultan ve bu durum Hızır Paşa’yı çileden çıkarır. Pir Sultan, zindana attırıp “ yarın asılacaksın Pir’im” der. Sivas’ın Keçibulan denilen yerine darağacı kurdurtur ve orada Pir Sultan’ı astırır Hızır Paşa.
Hızır Paşa Pir Sultan asılırken bir buyruk daha verir ve asılırken herkesin taşlamasını taşlamayan- ların öldürüleceğini bildirir. Pir Sultan’ın müsahibi Ali Baba da buyruğa uymak zorunda kalır; ama taş atmaya kıyamayarak gül atar. Pir Sultan kendisini asıl bu gülün yaraladığını anlatan şu dizeleri söyler darağacında:
“Pir Sultan Abdal’ım canım göğe ağmaz Halk’tan emrolmazsa ırahmet yağmaz Su ellerin taşı hiç bana değmez
İlle dostun gülü yaralar beni”
Bu dizelerin üzerine “hala dilini tutmuyor bu adam deyip asarlar” Pir Sultan’ı.
7- Pir Sultan’ın uğruna ölmü göze aldığı, deyişlerinde sık sık söz ettiği şah kimdir?
Pir Sultan’ın deyişlerinde söz ettiği “Şah” Hz. Ali’dir. Ancak fetvalar çıkarıp yasaklar getirilerek yapılmak istenen sadece “şah“ kelimesinin kullanıl- masından öte bir inançtan vazgeçirilmedir. Zulmün karşısında bir inancın savunulmasıdır Şah kelimesinin kullanılması da.
8- Pir Sultan’ın şiirlerinin deyişlerinin temelini oluşturan duygu düşünceler nelerdir?
Pir Sultan’ın deyişlerinin temelini inanç oluşturur. Pir Sultan bir inancın sözcüsü yayıcısı görevini almıştır. Hiçbir güç onu bu yolundan döndüremez. Adaletli bir düzen isteğiyle insan sevgisiyle halk sevgisiyle bütünleşip bir inancın çağrısına dönüşür. Başkaldırısının gücü de inancıdır.
Bu inançla Osmanlı’nın ağır vergi soygunlarına karşı halkı direnmeye, ayaklanmaya çağırmış öncülük etmiştir bu konuda.
9- Pir Sultan ile ilgili bilgiler nasıl elde edilmiş ve günümüze gelmiştir?
Pir Sultan hakkındaki bilgiler devlet arşivlerinden resmi tarih anlatıcılarından edinilmemiştir. Halkın hafızasına , gönlüne ve bilincine kazınanlar- dır bugüne taşınan. Ve asıl kaynak Pir Sultan’ın dizeleridir. Onun şiirleri haksızlığa zulme karşı halkı kavgaya çağıran başeğmemeyi direnmeyi öne çıkaran sözlerdir. Bu nedenle her daim egemenlerin zulmüne uğramış, isyan etmiş halkların dilinde olmuştur. Halkın hafızasına kazınmış bugünlere gelmiştir.
“Kadılar mütüler fetva yazarsa
İşte kement işte boynum asarsa
İşte hançer işte kellem keserse
Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan”
dizelerinden de olduğu gibi deyişleri onun hakkında anlatılanların kaynağıdır.
10- Pir Sultan ve günümüz mücadelesi arasında nasıl bir bağ kurulabilir?
Pir Sultan döneminin zulmüne, haksızlığına başkaldırmış isyan etmiştir. O dönemin Hızır Paşaları, padişahları, kadıları, bugün de vardır. Bugün de emperyalizm ve işbirlikçilerinin zulmu altındadır halk. Açlık, yoksulluk, işgaller, halka karşı saldırı sınırsız sürmektedir.
O gün halkın tepesine biten vergi memurları yerine, bugün halkın kapısına polisler dayanmakta, evlerin üzerinde emperyalizmin canavar uçakları uçmakta, bombalamaktadır. Yani zulüm ve zulmedenler aynıdır. Yüzyıllar öncesindeki ile sömürü çarkı dönmektedir. Sömürünün zulmün olduğu yerde ise Pir Sultan gibi başkaldırı vardır. Yani bir inancı savunmanın adıdır Pir Sultan, direnenlerin dilinde türküdür Pir Sultan’ın dizeleri.
Hızır Paşalar’ın olduğu yerde Pir Sultanlar hep olacaktır. Çünkü bu halk Hızır Paşalar’dan nefret eder ve onların sarayını yıkana kadar savaşır.
